οι σολωμικοί βυθοί

Στον "Εκηβόλο" του 1981 [καλοκαίρι-φθινόπωρο] ο Λορεντζάτος μιλά για τον ποιητή David Gascoyne. Με τον τίτλο "Καταγραφές" σημειώνει τις σκέψεις του πάνω στο "Ημερολόγιο 1937-1939" του και με αφορμή αυτό τις σκέψεις του για τις μέρες εκείνες και τον ίδιον τον ποιητή. Η συμπύκνωση και των δύο είναι ίσως η σημείωση δύο επιπέδων του Gascoyne στις 22 Αυγούστου '39:

Για τον κόσμο άρχισε μια βδομάδα φοβερά κρίσιμη.

Για μένα η μέσα κρίση συνεχίζεται

Ο Gascoyne για πολύ ιδιαίτερους λόγους βρισκόταν τότε "καθηλωμένος και μερικά σωπασμένος". Γύρω του ο κόσμος έτρεχε με ταχύτητα που θύμιζε την κατάβαση προς τα κάτω ή τον στίχο του Σολωμού από τους Στοχασμούς των "Ελεύθερων Πολιορκημένων":

σε βυθό πέφτει από βυθό -ώσπου δεν ήταν άλλος

Όταν ο Gascoyne μιλούσε για την ποίηση με τη βεβαιότητα ότι πρόκειται για μια υπόθεση "βαθιάς εσωτερικής αλλαγής", 

a deep inner change, όπου πρέπει να μάθομε να σκεφτόμαστε με τις καρδιές μας και να αισθανόμαστε με τις σκέψεις μας, 

ασφαλώς και ένιωθε την ποίηση όπως ο Σολωμός, όταν έγραφε για το ασώματο του ποιήματος και την προσεδάφισή του στην ιστορία -αυτό το ίδιο το σώμα του ποιητή και του κόσμου γύρω του: 

Το ποίημα ας έχει ασώματη ψυχή, η οποία απορρέει από τον Θεό, και αφού σωματοποιηθεί εις τα όργανα, καιρού, τόπου, εθνικότητος, γλώσσας, με τους διαφορετικούς στοχασμούς, αισθήματα, κλίσες, κ.α. (ας γένει ένας μικρός σωματικός κόσμος ικανός να τη φανερώσει), τέλος επιστρέφει εις τον Θεό.

Οι δυο ποιητές φαίνεται να είναι κοντά για πολλούς λόγους που δεν είναι της στιγμής. Της στιγμής ίσως να είναι ο ίδιος ο λόγος του Λορεντζάτου που τους έχει δίπλα-δίπλα, όταν μιλά για την κατωφερή διαδρομή του 20ου αιώνα και για τη "σωματοποίηση" μέσα από αυτήν. Επειδή η λήξη της σκέψης του είναι όπως πάντα μια βαθιά τομή -και δυστυχώς προφητική- τον ανακαλεί κανείς σήμερα -γενέθλιος μέρα του ποιητή των εσωτικών βυθών:

Ωστόσο ο 20ος αιώνας άρχισε. Και έγινε ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος (1914-1918) και η ρωσική επανάσταση ή (καθώς γρήγορα κατάληξε η αλλαγή απολυταρχίας ή η διχτατορία στη Ρωσία (1917), η διχτατορία στην Ιταλία (1922), η διχτατορία στη Γερμανία (1934) και ακολούθησε το δραματικό προανάκρουσμα στην Ισπανία (1936-1939) και ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος (1939-1945) και ο αιώνας κοντεύει να τελειώσει και ο άνθρωπος παρακολουθούμε να κατεβαίνει ολοένα θεαματικότερα τους διαδοχικούς σολωμικούς βυθούς -ώσπου δεν ήταν άλλος- και ολοένα μετατοπίζεται για αργότερα το θάμα που θα έφερνε το millenium  ή που θα μεταφύτευε τον παράδεισο μέσα στην ιστορία. Και ο κόσμος ακόμα δεν άλλαξε ριζικά. Το μεγαλύτερο θεριό παραμένει ο άνθρωπος. 

Μέσα σε αυτό το γουδί υπάρχει πάντα ο ένας και μοναδικός άνθρωπος -το δικό του μαρτύριο, διάφορο εντελώς από το μαρτύριο των διπλανών του. "Με ενδιαφέρει η πραγματική καθημερινή κόλαση της ανθρώπινης ζωής σε τόσους τόπους" γράφει ο Λορεντζάτος, "Όχι η καθαρή θεωρία, αλλά η βρωμερή πράξη της".

Δυστυχώς τα χρόνια περνούν και το ζητούμενο μέσα στη συλλογική και την ατομική θηριωδία παραμένει το ίδιο. Όσο εξαγριώνεται αυτός ο αθεμελίωτος άνθρωπος, τόσο πιο κραυγαλέο γίνεται ότι η μόνη ηθική για την οποία θα έπρεπε να αγωνιούμε είναι -και μάλιστα σε επιτακτικό βαθμό- η αγάπη -αυτή πολλά θα έσωζε, πολλούς θα άφηνε ν' ανθίσουν. 

Ίσως όμως συμβαίνει μ' αυτήν ό,τι και με τον αγάπανθο. Αργεί να ξεδιπλωθεί. Αργούν οι κόμποι -τα κλειστά του άνθη. Φοβούνται, λες -δυσκολεύονται- να' ρθουν στο φως. Είναι και αυτό ένας άλλος βυθός για τον οποίο θα μας μίλαγε ο Σεφέρης. Ένας βυθός όμως που εννοεί να τραβά προς τα πάνω - όταν όλα τον σπρώχνουν κάτω. Ας αρκεστεί κανείς στα λιγοστά λόγια των δικών του αγάπανθων, όταν έσπασαν τη σιωπή τους:

Το πρώτο πράγμα που έκανε ο Θεός είναι η αγάπη.

Το πρώτο πράγμα που έκανε ο Θεός είναι το μακρινό ταξίδι. 

Και ας κλείσει κανείς αυτή την πόρτα με τον συγκαιρινό τους Lorca, "τον άλλον τραγικό ποιητή", όπως σημειώνει ο Λορεντζάτος, "που μίλησε για ανθρώπους con el corazon en la cabeza ή, με άλλα λόγια, που έχουν την καρδιά μέσα στο κεφάλι τους".