οι Αρχάγγελοι του Θεοφάνη

 

Οι Αρχάγγελοι του Θεοφάνη του Κρητός

Αν δει κανείς τους Αρχαγγέλους του Θεοφάνη του Κρητός, ίσως και να τους προϋποθέτει από εκεί και πέρα. Ο Θεοφάνης δημιούργησε γλώσσα -δηλαδή γλώσσα ερωτική- που σημαίνει αδύνατο να την αγνοήσεις.

Γλώσσα ερωτική σημαίνει την απουσία εγκεφαλισμού. Σημαίνει άδειασμα, μη περιγραφή. Σημαίνει μη κατασκευή.

Όπως το γράφει ο Σκαρτσής για τη γλώσσα της ποίησης:

“Οι λέξεις πρέπει να είναι ποιητικές, δηλαδή πραγματικές, ελεύθερες. Πρέπει να γινόμαστε λέξεις, όπως η πραγματικότητα γίνεται εμείς. Όταν το σταματήσουμε αυτό με τις όποιες μας κατασκευές, όταν δηλαδή πάμε να γίνουμε δημιουργικοί, τότε η γλώσσα αδειάζει, γίνεται μιμητική ήχων, γίνεται ένας πεζός λόγος, φιλοσοφικός, περιγραφικός. Ή γίνεται ποίηση αριστοκρατική [...].

Όλ' αυτά λιγοστεύουν τον έρωτα και γεννάνε απορίες ή, χειρότερα ακόμη, γνώσεις. Από κει και πέρα σκορπιούνται όλα και η γλώσσα γίνεται αφηρημένη, [...] δηλαδή αυτό που έχουμε συνήθως σα γλώσσα απέναντι στα πράγματα [...] κι όχι όστρακα αναμνηστικά, οντικά του πράγματος του κόσμου.

Η καθημερινή γλώσσα μας δρα πολύ μακριά από τον έρωτα.

Ποιητική γλώσσα θα πει πραγματική γλώσσα.

Είναι πιο πραγματική η γλώσσα, όσο εμείς είμαστε πιο γλωσσικοί.

Ο ποιητής είναι ή αγωνίζεται να είναι λαϊκός, φυσικός, πραγματικός και η γλώσσα του είναι γιατί είναι ο ίδιος ποιητικός, ποιείται, δημιουργείται απ' τη γλώσσα του άγαλμα γλωσσικό”

Σκαρτσής Σωκράτης

Πρακτικά Α' Συμποσίου Νεοελληνικής ποίησης, Πανεπιστήμιο Πατρών, Ιούλιος 1981

Με αυτές τις σκέψεις, αφήνονται οι παρακάτω σκέψεις, όπου αναγνωρίζεται η ποίηση της “γλώσσας” του Θεοφάνη μέσα από την ποίηση της γλώσσας του μοναχού Μωυσή -του ποιητή. 

Ο λόγος που έρχονται στο σήμερά μας οι σκέψεις αυτές είναι ο ερωτικός τρόπος προσέγγισης του Θεοφάνη -έγιναν με τη σειρά τους οι λέξεις αγάλματα γλωσσικά. Και κάπως έτσι συναρμολογούν μέσα μας την "ευλογία της χαρμολύπης" -οπωσδήποτε μετά το κονταροχτύπημα και την ήττα που είναι κατ' ουσίαν νίκη πάνω στα όποια ανθρώπινα. 

ΣΚΕΨΕΙΣ ΜΟΝΑΧΟΥ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΙΚΟΝΕΣ ΤΟΥ ΠΡΩΤΑΤΟΥ

[...]

Ο Θεοφάνης από τη μεγαλόνησο Κρήτη έρχεται στο λίθινο δάσος των Μετεώρων και ώριμος στην αθωνική μοναστηριούπολη, αγιογραφεί τις Μονές Μεγίστης Λαύρας και Σταυρονικήτα με τους δύο γιους του, όπου στις δυσμές του βίου του ενδύεται το τίμιο μοναχικό ένδυμα [...].

Ο προσκυνητής του Πρωτάτου θαυμάζει τις φορητές εικόνες του 1542, όπου ο καλογερικός Θεοφάνης με λίγες και προσεγμένες πινελιές, χαμηλούς φωτισμούς και τόνους δίνει την απλότητα της πνευματικής ζωής και όχι την απλοϊκότητα, το αφτιασίδωτο λαμπρό κάλλος των προσώπων, απαύγασμα εσωτερικού φωτός, νηνεμίας και γαλήνης, ύστερα από την ήττα των παθών και την κατάκτηση της αρετής.

Οι κατανυκτικές εικόνες της πρώιμης Τουρκοκρατίας συνεχίζουν την όψιμη βυζαντινή αγιογραφική παράδοση, με προσοχή, στο συγκεκριμένο, στο πρόσωπο, στη λεπτή έκφραση των χειλέων και των καθαρών οφθαλμών, που δημιουργούν στον προσευχόμενο θεατή την ευλογία της χαρμολύπης.

Μοναχός Μωυσής

Αρχιγραμματεύς [τότε] Ιεράς Κοινότητος του Αγίου Όρους

από τον κατάλογο της Έκθεσης "Θεοφάνης ο Κρης", έκδοση Εθνικής Πινακοθήκης 1993