ήταν ένα πλατύ ποτάμι

 

Αυτές τις μέρες -θες δε θες- επιστρέφουν. Τα κείμενα, οι τόποι, οι άνθρωποι, τα κενοτάφια. Αυτά τα τελευταία περίσσεψαν στον τόπο. Επιστρέφουν τα τραγούδια. Εγείρονται. Ξενυχτάνε.

Μέσα σε αυτά ήρθε “Το πλατύ ποτάμι” του Μπεράτη. Μαζί του στο ίδιο ράφι δίπλα δίπλα η ομιλία του Θανάση Βαλτινού, της πανηγυρικής συνεδρίας της 26ης Οκτωβρίου 2010.

Θέλω να αντιγράψω σήμερα κάτι από τα λόγια του. Μέσα σε όλα τα άλλα που ακούστηκαν, θα ακουστούν, θα διαβαστούν -λιθαράκι όπως ταιριάζει στη στιγμή και τη διάθεση.

“Εορτάζουμε την 70ή επέτειο μιας μεγάλης ημέρας. Τιμούμε τη μνήμη όλων εκείνων που σε μια δύσκολη στιγμή για τον κόσμο στάθηκαν όρθιοι μπροστά στην Ιστορία. Ο πόλεμος του 1940 για τους Έλληνες ήταν άδικος και απρόκλητος.

Αντίθετα με όσα διαλαλούσαν οι σχετικές αφίσες των έγχρωμων τσολιάδων με τα φουντωτά τσαρούχια, οι άντρες που έτρεξαν να πολεμήσουν για να υπερασπιστούν τα σπίτια τους, τις γυναίκες τους και τα παιδιά τους δεν ήσαν γίγαντες. Ήσαν συνηθισμένοι άνθρωποι, βιοπαλαιστές ως επί το πλείστον και κατά κανόνα μέτριοι στο ανάστημα. Από τη στόφα δηλαδή των αληθινών ηρώων, με επίγνωση των κινδύνων και των πιθανών συνεπειών της προθυμίας τους. Το μόνο που ίσως δεν ήξεραν τότε είναι ότι μαζί με τα σπίτια, τις γυναίκες και τα παιδιά τους υπεράσπιζαν κάτι ακόμα: αυτό που σήμερα ονομάζουμε πνεύμα της Ευρώπης.

[...]

“Έβαλα ως τίτλο σ' αυτή την ομιλία τον τίτλο ενός μυθιστορήματος του Γιάννη Μπεράτη. “Το πλατύ ποτάμι” κατά την εκτίμησή μου είναι ό,τι καλύτερο γράφτηκε σε πεζό λόγο για εκείνο το έπος. Αναφέρομαι σε μεγάλες φόρμες.

[...]

Θα τελειώσω διαβάζοντας ένα μικρό απόσπασμα από το Πλατύ ποτάμι, ως δείγμα του ύφους και του τρόπου που ο συγγραφέας αντιμετώπισε το υλικό του. Το πλαίσιο του αποσπάσματος είναι αυτό: Τον Φεβρουάριο του 1941 ο Μπεράτης έχει σταλεί στον σταθμό διοικήσεως του Β' Σώματος Στρατού. Ο σταθμός βρίσκεται κάπου ανάμεσα Πρεμετή και Πέτρανη, στο χωριό Μπαντλόνι. Μπαντλόνι, παραφθορά του Παντελεήμων,. Άγιος Παντελεήμων. Το χωριό Μπαντλόνι και όλο εκείνο το φοβερό βουνό από πάνω του, γεμάτο αχρηστεμένες φωλιές ιταλικών πολυβόλων, το πήρε μονάχα μία ίλη ιππικού, εκεί που ούτε καν μπορούσε να ανέβει άλογο. Αλλά είχαν αφιππεύσει οι άντρες και πολεμούσαν πεζοί. Ο διοικητής της ίλης σκοτώθηκε την τελευταία στιγμή κι αφού το βουνό είχε καταληφθεί.

Διαβάζω:

“Οι βροχές είχαν πάψει, κι έτσι μπορούσα να κάθομαι τουλάχιστον έξω, κι όχι σ' αυτό το καταραμένο σκεπαστό προαύλιο. Έκανα βόλτες στα πετρόκτιστα δρομάκια του χωριού, κατέβαινα ως την εκκλησίτσα του Αγίου Παντελεήμονος και στο μικρό και πενιχρό της νεκροταφείο, που δεν του λείπανε όμως τα αιώνια κυπαρίσσια, καθόμουν ώρες σε κάτι πάγκους που κυκλώνανε το εκκλησάκι και κοιτούσα την από κάτω μου θέα, ή πλησίαζα στον μόνον αρήμαχτο ακόμα από τον καιρό τάφο, που υψωνόταν εκεί κοντά και που έγραφε: “Ίλαρχος Τζαβέλλας. Έπεσεν ηρωικώς υπέρ πατρίδος την τάδε 1941 εν Μπαντλόνι”. Ω, τι πίκρα που σου έκανε αυτός ο τάφος που ήταν έτσι μόνος του, με το ξεραμένο στεφάνι του που κρεμόταν ακόμα πάνω στον ξύλινο σταυρό. Όλα τα άλλα μνήματα ήταν σα μια φυσική συνέπεια και λύση μιας ζωής που' χε αρχίσει εδώ για να τελειώσει εδώ, ενώ αυτός ο τάφος αυτού του νέου παληκαριού, που εξακολουθούσε την ηρωική παράδοση του ονόματός του, που ποιος ξέρει από πού είχε ξεκινήσει για να βρεθεί και να μείνει για πάντα μέσα σε τούτα δω τα βουνά”

Κάτω από τούτα δω τα βουνά κυλά ο ποταμός Αώος. Αυτός είναι το “πλατύ ποτάμι”. Κατά τον Έζρα Πάουντ “το αντικείμενο της φύσης είναι και επαρκές σύμβολο”.

Το πλατύ ποτάμι είναι ο Αώος, σε ένα δεύτερο επίπεδο ωστόσο γίνεται σύμβολο. Σύμβολο του ελληνικού λαού που κατεβαίνει στην πλατιά κοίτη της γλώσσας του και της μνήμης του, για να παρασύρει σε μια εποχής κρίσης όλες τις μικρότητες, τις διαφορές, τα μίση και ξεπερνώντας τους μέτριους ηγέτες του να υψωθεί στη σφαίρα του μεγαλείου. Σε μια εποχή κρίσης. Σε κάθε εποχή κρίσης”

ΘΑΝΑΣΗΣ ΒΑΛΤΙΝΟΣ, “Το πλατύ ποτάμι”

Ομιλία του Ακαδημαϊκού κ. Θανάση Βαλτινού, Εν Αθήναις 2010, Ανάτυπον εκτός εμπορίου εκ των πρακτικών της Ακαδημίας Αθηνών, τ.85 Β' (2010)